Kiedy dostałam na maila propozycję zrecenzowania książki "Wodnik" Karola Gmyrka - byłam zaintrygowana, a jednocześnie trochę się tej lektury obawiałam. Dlaczego? Ponieważ Wydawnictwo Triglav zajmuje się przede wszystkim popularyzacją historii i kultury słowiańskiej - o której osobiście nie mam zbyt wielkiego pojęcia (poza dość fragmentarycznymi i wymagającymi odświeżenia wiadomościami, wyniesionymi ze szkolnych lekcji). Bałam się zatem, że jakieś nawiązania do wierzeń Słowian i słowiańskiej mitologii okażą się dla mnie niezrozumiałe - a już tym bardziej nie będę w stanie przekazać ich naszemu synkowi we właściwy, przystępny sposób...
Jednak, skoro sam Autor książki pisze do mnie i zaznacza, że chce oddać swoje dzieło w moje recenzenckie ręce NIE BEZ POWODU - to zwykła ludzka ciekawość we mnie zwycięża i mam wręcz nieodpartą ochotę, by ten powód wreszcie poznać ;) Już po kilku pierwszych stronach "Wodnika" stał się on dla mnie zupełnie jasny i oczywisty, ponieważ warstwie historycznej i kulturowej towarzyszy w tej książce również inna, bardzo emocjonalna - dotycząca wielkiej tęsknoty i samotności, poszukiwania swojego miejsca na świecie oraz własnej tożsamości.
W pewnym sensie można uznać, że tytułowy Wodnik
został przez mieszkańców słowiańskiej wioski adoptowany -
odnalazł wśród nich swój nowy dom, poczucie przynależności i rodzinne ciepło...
WARSTWA HISTORYCZNA,
CZYLI POCHWAŁA SŁOWIAŃSZCZYZNY
Kim był wodnik wedle wierzeń słowiańskich ?
Podając za Wikipedią, wodnik to jeden w wielu słowiańskich demonów,
zamieszkujący zbiorniki śródlądowe. Najczęściej pociągał on za sobą na
dno przeprawiające się przez rzekę stada oraz nieostrożnych ludzi - a
żeby uchronić się przed jego gniewem, Słowianie składali mu ofiary ze zwierząt lub wrzucali do wody poświęcone monety. W innym kontekście, wodnikiem mogło stać się również dziecko,
które utonęło nieochrzczone - lub (w bardziej drastycznej wersji
zdarzeń) zostało celowo utopione przez matkę. Oczywiście w trakcie
lektury niekoniecznie trzeba zagłębiać się z dzieckiem w aż tak dramatyczne szczegóły
- i sam autor na szczęście również o nich nie wspomina ! Jednak dla
mnie jako dla dorosłego Czytelnika taka informacja okazała się bardzo
cenna i istotnie wpłynęła na dalszą percepcję całej książki, nadając losom Wodnika jeszcze bardziej poruszający i budzący emocje wydźwięk (ale o tym - później ;) ).
Poza Wodnikiem i ludźmi, którzy stali się dla niego nową rodziną, w książce Karola Gmyrka spotkamy również całe zatrzęsienie innych słowiańskich, fantastycznych postaci: Rusałek, Południc, Leśnych Dziadów, lich, Popiołków i opiekuńczych (lecz skorych do waśni) domowników. Poznamy też legendy o czczonych przez Słowian, pogańskich bóstwach
- chociażby o bogu Perunie, który zsyła na ziemię deszcz i błyskawice w
zemście za porwanie jego żony Perperuny, którego dopuścił się niejaki
Żmijowiec. Książka całym swoim klimatem przypomina mi nieco Opowieści o Wiedźminie oraz warmińsko-mazurskie Bajki o diabłach, kłobukach, smątkach i kołbogach,
które miałam na swojej półce w dzieciństwie i po które zawsze bardzo
chętnie sięgałam - lecz myślę, że ze względu na wspomniany aspekt
emocjonalny i wartościowe przesłanie spodoba się również osobom, które
na co dzień raczej stronią od takiej tematyki.
Autor przywołuje pokrótce i w bardzo przestępny sposób omawia dawne, kultywowane przez Słowian zwyczaje:
praktyki religijne, taktykę wojenną, zwoływane wiece czy zielarstwo i
ziołolecznictwo. Z jego przekazu dowiadujemy się między innymi, w jaki
sposób budowano ówczesne grody, jakich rodzajów broni używano, jak
wyglądała hierarchia wśród wojowników oraz jak przebiegały wizyty kupców w osadzie i handel z nimi.
Myślę, że pod tym względem "Wodnik"
ma szansę zapoczątkować zapełnianie pewnej nowej, niezagospodarowanej
niszy na rynku wydawniczym. Wszak niewiele jest książek dedykowanych
dzieciom, które dotyczyłyby szeroko pojętej słowiańszczyzny i
Słowiańszczyzny (zarówno w sensie kulturowym, jak i terytorialnym) - a jest to temat bardzo ciekawy, rozległy i stanowiący nieodłączną część naszego dziedzictwa. Jedyne,
do czego mogłabym się tutaj delikatnie "przyczepić" - to brak przypisów
wyjaśniających znaczenie niektórych rzadziej spotykanych słów (jak
chociażby "koromysło" czy "rogożyna", o które musiałam podpytać wyszukiwarkę ;) )
WARSTWA EMOCJONALNA,
CZYLI ZDERZENIE ŚWIATA DZIECKA ZE ŚWIATEM DOROSŁYCH
Jak już wcześniej pisałam, Wodnik przybył do słowiańskiej osady
zupełnie "znikąd", znad brzegu jeziora - a mieszkańcy przyjęli go do
swojego grona całkiem naturalnie i bez oporów, jakby od dawna do nich
przynależał. On sam nie miał wobec ludzi jakichś wielkich oczekiwań.
Słowa napotkanego psa Szczerbatka: "Mamy dużo chat i dużo zwierząt. Jest ciepło i można leżeć w słońcu lub w deszczu, jeśli ktoś woli." - uznał za wystarczającą rekomendację.
Warto zaznaczyć, że w naszym książkowym Wodniku nie ma absolutnie niczego demonicznego! Wręcz przeciwnie ! - bohater budzi sympatię, jest niezwykle wrażliwy na piękno przyrody
i ludzkie cierpienie, wspaniale opiekuje się swoim młodszym "bratem"
Kaziem i dotrzymuje towarzystwa Dobrawie, która po upadku z konia
przebywa "trochę wśród żywych, a trochę wśród martwych". Oprócz
tego ma również zmysły bardziej wyczulone, niż ludzie - niejednokrotnie
potrafi więc w porę przewidzieć niebezpieczeństwo i ostrzec przed nim
mieszkańców osady. Mówiąc krótko i bardzo współczesnym językiem,
łamie skutecznie wszelkie stereotypy, jakie panowały wśród ludzi
odnośnie wodników/utopców - i po prostu nie sposób go za to nie polubić
!
Jednak pomimo całej pozytywnej energii i dobrej aury, jaką Wodnik jest otoczony - gdzieś głęboko w jego sercu tkwi ukryta bolesna zadra. Tęsknota
za mamą, która dawniej śpiewała mu kołysanki - a którą teraz musi
opłakać, w tak młodym wieku poradzić sobie ze stratą i żałobą...
Poczucie, że coś zostało mu nieodwracalnie odebrane - i że jego
dzieciństwo nigdy już nie będzie takie beztroskie, jak kiedyś. Wielka
potrzeba zadawania sobie całego mnóstwa pytań o własną rodzinę,
pochodzenie oraz tożsamość - na które to pytania nawet potężni
słowiańscy bogowie pozostawali głusi, bo zwyczajnie nie umieli lub nie
chcieli na nie odpowiedzieć...A w końcu dotknęła Wodnika również wojna i pożoga, której żadne dziecko nie powinno nigdy doświadczyć - ani uciekać przed nią z lękiem o swoją niepewną przyszłość i świadomością, że "już nic za nim nie pozostało"...
Ani trochę nie skłamię pisząc, że "Wodnik" Karola Gmyrka
to jedno z moich największych czytelniczych zaskoczeń tego roku.
Spodziewałam się po prostu książki dla dzieci o Słowianach.
Przyszła do mnie pocztą: niepozorna, w miękkiej okładce,
z niewielką ilością (ale za to jakże pięknych!) ilustracji.
Ostatecznie okazało się, że dostałam lekturę o zbyt wczesnym dojrzewaniu -
oraz zderzeniu cudownej dziecięcej ufności i niefrasobliwości
z brutalnym, dorosłym światem.
Lekturę pełną magii, nostalgii i czułości -
która autentycznie doprowadziła mnie do łez.
Nie wiem...Być może wynika to z naszych adopcyjnych doświadczeń,
po których jesteśmy szczególnie wyczuleni na kwestie dziecięcej samotności...
W każdym razie rekomenduję Wam książkę z pełnym przekonaniem i uznaniem dla jej Autora -
zwłaszcza jeśli taki słowiański duch jest bliski Waszemu sercu :)
Wydawnictwo Triglav Dzieciom
tekst : Karol Gmyrek
ilustracje : Katarzyna Górewicz
stron : 66 / oprawa : miękka
